Jezelf afhankelijk opstellen van anderen, je aanpassen, pleasen, jezelf wegcijferen of je helemaal verliezen in een ander… ‘Codependentie’ is een patroon waarbij je overdreven gericht bent op de ander en je eigen gevoelens en behoeftes aan de kant zet. Je verdwijnt als het ware in de ander met als gevolg dat je vergeet wie je zelf bent.

Codependentie en hechting

Codependentie ontstaat meestal in de vroege kindertijd, als een ‘overlevings-mechanisme’ tijdens een moeilijke jeugd. Vaak is er iets misgegaan in de hechting met een belangrijke ander, veelal een ouder of beide ouders. Kinderen die (emotioneel) zijn verwaarloosd of mishandeld zijn extra gevoelig voor het ontwikkelen van codependentie. Maar ook als je een ouder had die chronisch ziek was, kind bent van gescheiden ouders of een ouder die geen tijd voor je had, kan er sprake zijn van een ontoereikende hechting met een (emotioneel of fysiek) niet-beschikbare ouder.

Als kind heb je wellicht te veel verantwoordelijkheid ten opzichte van een van je ouders gedragen, of heb je het gevoel gekregen verlaten te zijn of in de steek gelaten. Als gevolg hiervan is er niet genoeg voorzien in jouw behoeftes en heb je onvoldoende geleerd om in contact te staan met jezelf, je gevoelens en je eigen grenzen.

Om de pijn die je hierdoor voelde af te dekken en uit behoefte aan liefde en acceptatie, heb je als kind een ongezonde ‘hechtingsstrategie’ (een manier om je te verbinden met anderen) aangenomen.

Als volwassene herhaal je dit hechtingspatroon met je liefdespartners en soms ook met vrienden, collega’s of andere relaties. Onbewust hoop je dat je relaties van nu zullen ‘goed maken’ wat er vroeger is misgegaan.

Het pijnlijke is dat mensen met codependentie hun jeugdervaringen vaak onbewust herhalen en ongelijkwaardige relaties aangaan, en dat daardoor het proces van onveilige hechting zich keer op keer herhaalt.

Er zijn verschillende ongezonde (verstoorde) hechtingsstijlen, die ook door elkaar heen kunnen lopen of elkaar opvolgen. De kern is altijd dat je de oude kind-pijn probeert te vermijden. Misschien ben jij iemand die zichzelf vastklampt aan anderen en zich overdreven dienstbaar opstelt om maar geliefd te worden. Dan kun je veel last hebben van verlatingsangst. Maar het kan ook zijn dat je juist emotionele intimiteit mijdt, met als mogelijk gevolg dat je alleen valt voor ‘on-beschikbare’ partners. Dan heb je misschien wat ze ‘bindingsangst’ noemen (waaronder weer angst voor afwijzing zit).

Wat is codependentie ?

De term codependentie betekent letterlijk medeafhankelijkheid.

Volgens psychiater Bram Bakker (in het boek Zucht) kun je medeafhankelijkheid zien als een patroon van, meestal door angst ingegeven, reacties op de gedragingen van anderen. Je bent reactief en je laat je eigen gedrag afhangen van hoe jij die ander ervaart. Je doet wat je denkt dat er van je wordt verwacht of verlangd en je offert daarbij jouw eigenheid op. Net zolang totdat er niet veel meer van ‘jou’ over is.
Codependentie is geen officiële diagnose. Het begrip vindt zijn oorsprong in het twaalfstappenprogramma van de Anonieme Alcoholisten. In eerste instantie werd het gebruikt om de verregaande aanpassing en het helpende gedrag te omschrijven van de partners van mensen met een verslaving.

Met codependentie wordt nu vaak een samenspel van persoonlijkheidskenmerken en gedrag bedoeld die kunnen voorkomen bij verslavingsgevoelige mensen, bij hun naasten, maar ook bij mensen zonder verslavingsproblematiek.

Kenmerken van codependentie

Als je codependentie hebt, is je gevoel van eigenwaarde meestal niet groot. Dit kan inhouden dat je jezelf gemakkelijk de schuld geeft van dingen die niet goed gaan. Je wijst jezelf af of je denkt dat je niet goed genoeg bent. Misschien stel je ook onrealistische verwachtingen aan jezelf, wil je alles perfect doen en vooral geen fouten maken. Alles in de hand willen houden (‘controledrang’) is ook een kenmerk van codependentie, evenals denken in uitersten van ‘goed’ of ‘fout’ en ‘alles of niets’. Iemand met codependentie kan zich overmatig zorgen maken, zich verantwoordelijk voelen voor anderen en veel zorg op zich nemen.

Sommige mensen met codependentie ontlenen hun eigenwaarde aan het helpen van anderen. Het helpen en zorgen kan aanvoelen als een verslaving. Als je daarin doorschiet ga je pleasen en met de ander meebewegen, uit liefde of uit angst om te worden afgewezen. Je uit niet meer hoe jij je zelf voelt of wat je nodig hebt, als je dat al weet. Of je durft geen nee te zeggen en zegt dingen waarvan je denkt dat de ander ze graag wil horen. Je vormt jouw identiteit naar die van de ander.

Als je codependentie hebt stel je moeilijk grenzen, naar anderen toe en naar jezelf. Dit kan betekenen dat je onacceptabel gedrag accepteert, waardoor je pijn wordt gedaan. Moeilijk grenzen stellen naar jezelf kan inhouden dat je gevoelig bent voor verslavingen; dat je bijvoorbeeld meer eet of drinkt dan goed voor je is of andere dingen doet waarmee je jezelf schaadt.

Relatieverslaving

Uit codependentie kan een ‘relatieverslaving’ ontstaan.

Een relatieverslaving betekent niet dat je zoveel mogelijk relaties wilt hebben of dat je verslaafd bent aan seks. Het is eerder dat je valt op partners die emotioneel beschadigd zijn en niet in staat zijn om een relatie met echte intimiteit aan te gaan. De relatie is ongelijkwaardig en ongezond voor je. Rationeel weet je dat wel, maar emotioneel kun je er niet los van komen.

Je verlangt naar liefde en aandacht en soms krijg je dat ook even – totdat de ander je weer kwetst. Je raakt door de ander of door de relatie geobsedeerd en je offert jezelf op. En je blijft hopen dat de ander verandert of dat de relatie verbetert als jij maar hard genoeg je best doet.

Herstellen van codependentie

Het beseffen van de oorsprong van je angsten en patronen, het voelen van de oude pijn en het integreren van het afgewezen en gekwetste zelf (jouw ‘innerlijk kind’) is de manier om problemen die voortkomen uit codependentie, zoals een relatieverslaving, aan te gaan.

Door in je beleving terug te gaan naar jeugd-ervaringen kun je alsnog je behoeftes uiten, teruggeven aan je ouders wat je van hen hebt overgenomen, trauma’s verwerken en in het verleden ontstane overtuigingen zodanig veranderen dat ze je in het heden niet meer belemmeren.

De kern is dat jij nu, als volwassene, alsnog zorg gaat dragen voor wat ‘het kind in jou’ tekort is gekomen.

Hierdoor ontstaat acceptatie van het verleden en meer (zelf)liefde in het heden. Met liefde voor jezelf heel jij het ‘gat’ in jouw hart.

Zelfliefde is ook de basis van waaruit je gedrag in het heden kan veranderen. Je ontwikkelt meer eigenwaarde, je wordt je weer bewust van je gevoelens en behoeftes en leert ze te uiten, en je ontdekt je grenzen en gaat ze bewaken. Je gaat ook leren om in relaties met anderen niet langer vanuit de oude vermijdingsstrategie te handelen. Het is daarvoor nodig dat je datgene wat je wilt vermijden, juist opzoekt en aangaat. Door het pijnlijke gevoel als volwassene bewust te doorvoelen en erbij aanwezig te blijven, kun je ontdekken dat je in het hier en nu veilig bent.

Voor het herstelproces beschrijf ik hieronder tien elementen ;

1. Bewustwording
2. Erkenning
3. Zorgen voor jezelf
4. Versterken van je eigenheid
5. Uitspreken van behoeften
6. Gevoelens uiten
7. Doorbreken van ongezonde patronen
8. Conflicten aangaan
9. Eerlijke communicatie
10. Genieten

Warme groet ,  Irene